حسابداری پیمانکاری چیست؟ قوانین و روش های حسابداری پیمانکاری
حسابداری پیمانکاری یکی از شاخه‌های علم حسابداری است که نقش مهمی در پیش‌برد پروژه‌های پیمانکاری و برآورد هزینه و درآمدهای مربوط به آن‌ها دارد. حال این سوال پیش می‌آید که واقعاً حسابداری پیمانکاری چیست؟ چرا اهمیت دارد؟ روش‌های اجرای آن کدام‌اند؟ حسابدار پیمانکار کیست؟ در ادامه مطلب با ما همراه باشید تا پاسخ تمام این سوال‌ها را بدهیم و به طور کامل در مورد حسابداری پیمانکاری صحبت کنیم. (چنانچه برای انجام امور مالیاتی و حسابداری خود نیاز به راهنمایی دارید، مشاوران ما در شرکت حسابداری تدبیر حساب می‌توانند شما را راهنمایی کنند)
حسابداری پیمانکاری چیست؟
فیلم‌های سفارشی و… با شرکت‌های متخصص و متقاضی، قرارداد پیمانکاری می‌بندد. طی این قرارداد پیمانکاری، شرکت عامل موظف است طی مدت زمان مشخصی، عملیات عمرانی را به سرانجام برساند و مبلغ معین‌شده را از کارفرما دریافت کند. انجام امور مالی این پروژه‌های پیمانکاری، موضوع اصلی حسابداری پیمانکاری است.
برای تعریف بهتر حسابداری در پیمانکاری می‌توان گفت که پیمانکاران برای تهیه اسناد شرکت در مناقصات، باید همه موارد مربوطه مانند فاکتورهای هزینه و درآمد را بررسی کنند. همچنین باید همه جوانب را در نظر گرفته، محاسبه‌های لازم را انجام داده و وظایف خود را در پروژه به سرانجام برسانند. برای انجام همه این کارها، به حسابداران پیمانکاری نیاز دارند. می‌توان گفت که حسابدار پیمانکار باید بر مبانی حقوقی قراردادهای پیمانکاری، پیگیری موضوع پیمان‌ها، قوانین پیمان‌ها، قوانین و مقررات مالیاتی و… مسلط باشد.
بدین ترتیب، بدون حضور حسابدار پیمانکاری، نمی‌توان فعالیتهای پیمانی را به سرانجام رساند و مشکلات مالی متعددی به وجود می‌آید.
دلایل اهمیت حسابداری پیمانکاری
برای درک بهتر اهمیت حسابداری در پیمانکاری، بهتر است به‌طور مختصر در مورد فرآیندهای این کسب و کار صحبت کنیم:
- عملیات پیمانکاری در پروژه‌ها بر طبق قرارداد پیمانکاری صورت می‌گیرند. در این قرارداد، مسئولیت‌های کارفرما و پیمانکار مشخص می‌شوند. برای اجرای دقیق و درست این مسئولیت‌ها و تعهدات به حسابداری پیمانکاری نیاز است و درست همینجا اهمیت استفاده از این نوع حسابداری مشخص می‌شود.
- مدیریت دقیق و صحیح هزینه‌ها یکی دیگر از موارد اهمیت حسابداری در پیمانکاری است.
- ضرورت استفاده از حسابداری در پیمانکاری در هزینه‌های جانبی نمایان می‌شود. زمانی که یک پروژه پیمانکاری آغاز می‌شود، ممکن است هزینه‌های ناخواسته بسیاری به پیمانکاری تحویل شوند. ازآنجایی‌که این هزینه‌ها به‌طور دقیق مشخص نیستند، باید در حین کار، گزارش‌های دوره‌ای به کارفرما ارئه شوند که شامل این هزینه‌های متفرقه باشند. ارائه دقیق این گزارش‌ها هم دقیقاً کار یک حسابدار پیمانکار است.
روش‌های اجرای حسابداری پیمانکاری
دو روش کلی برای حسابداری در پیمانکاری وجود دارد که شرکت‌ها با توجه به شرایط پروژه خود، از این دو روش استفاده می‌کنند:
- روش حسابداری بر اساس درصد پیشرفت کار
- روش حسابداری بعد از تکمیل پروژه
حال بیایید به صورت مختصر این دو روش را توضیح دهیم:
1- حسابداری پیمانکاری بر اساس درصد پیشرفت کار
اگر یک شرکت پیمانکاری از روش حسابداری بر اساس درصد پیشرفت کار استفاده کند، یعنی حسابدار پیمانکار موظف است سود و زیان انجام پروژه را به صورت مرحله‌ای و حین انجام کار در هر مرحله محاسبه کند و ارائه دهد. در این روش، سود ناخالص بر طبق پیش‌بینی هزینه‌های مورد انتظار در ادامه پروژه محاسبه می‌شود.
یکی از مهم‌ترین ایرادهایی که در روش حسابداری بر اساس درصد پیشرفت کار وجود دارد، این است که پیش‌بینی هزینه‌های آتی یکی از ارکان محاسبه سود و زیان پیمانکار است و اگر تغییری در قیمت‌ها رخ دهد یا هر اتفاق پیش‌بینی‌نشده‌ای به وقوع بپیوندد، می‌تواند روند انجام پروژه را به تعویق انداخته و محاسبه‌ها را با اشکال و تغییر همراه سازد.
2- حسابداری پیمانکاری بعد از تکمیل پروژه
یکی دیگر از روش‌های حسابداری در پیمانکاری، حسابداری بعد از تکمیل پروژه است. در این روش، پس از تکمیل نهایی پروژه یا پس از تکمیل قسمت اعظمی از آن، محاسبه‌های سود و زیان انجام می‌شود. این روش درست برعکس روش قبلی یعنی روش حسابداری بر اساس درصد پیشرفت کار است؛ بدین معنی که در روش حسابداری بعد از تکمیل پروژه، پیش‌بینی هزینه‌های آتی در انجام محاسبه‌های سود و زیان، نقشی ندارد و همه محاسبه‌ها بر طبق اسناد موجود انجام می‌شوند.
ایرادی که روش حسابداری بعد از تکمیل پروژه دارد، این است که محاسبه سود خالص نهایی پروژه به‌صورت یک‌جا، بار مالیاتی زیادی را بر شرکت پیمانکار تحمیل می‌کند.
مراحل انجام حسابداری پیمانکاری
اجرای طرح‌های عمرانی در موسسه‌های مختلف شامل مراحل زیر می‌شود:
مرحله ۱: مطالعات مقدماتی یا اولیه طرح
در مرحله اول، موسسه‌ها باید مطالعات مقدماتی را انجام داده و طرح اولیه را مشخص کنند. این مرحله خود شامل ۴ مرحله زیر می‌شود:
- خدمات تحقیقاتی و بنیادی
- مطالعات شنالهایی طرح
- تهیه طرح مقدماتی
- تهیه نقشه‌ها و مشخصات اجرائی طرح
مرحله ۲: ارجاع کار به پیمانکار
پس از انجام مطالاعات مقدماتی، نوبت به ارجاع کار به پیمانکار می‌رسد که در این مرحله هم هنوز حسابداری در پیمانکاری شروع نشده است. در این مرحله، موارد زیر انجام می‌شود:
- تکثیر اسناد و مدارک مناقصه؛
- دعوت از پیمانکاران برای انجام طرح (به روش مناقصه عمومی، مناقصه محدود، ترک مناقصه و توافق تیهت)؛
- تسلیم قیمت پیشنهادی و ضمانت‌نامه شرکت در مناقصه؛
- انتخاب پیمانکار
مرحله ۳: انعقاد قرارداد با پیمانکار
در این مرحله قرارداد بین کارفرما و پیمانکار منعقد می‌شود که موارد زیر در آن لحاظ می‌گردد:
- نام طرفین قرارداد (کارفرما – پیمانکار)؛
- موضوع پیمان؛
- مبلغ پیمان؛
- مدت پنهان؛
- تأییدات و تعهدات پیمانکار؛
- تعهدات و اختیارات کارفرما؛
- ضمانت‌نامه انجام تعهدات؛
- پیش‌پرداخت و ترتیب واریز آن؛
- جریمه تأخیر
مرحله ۴: اجرای کار (شروع عملیات)
پس از انعقاد قرارداد، نوبت به اجرای کار می‌رسد که کار حسابداری در پیمانکاری هم از همینجا شروع می‌شود. در مرحله اجرای کار، موارد زیر لحاظ می‌شود:
- تحویل، تأسیس و تجهیز کارگاه؛
- پیش‌بینی و تعیین مخارج دوره اجرای طرح؛
- تنظیم صورت وضعیت موقت کارها؛
- پرداخت وجه صورت وضعیت موقت
مرحله ۵: خاتمه کار
در مرحله آخر نوبت به تحویل کار می‌رسد که خود شامل مراحل زیر می‌شود:
- تحویل موقت؛
- ابطال ضمانت‌نامه پیش‌پرداخت؛
- ابطال ضمانت‌نامه انجام تعهدات؛
- تهیه صورت وضعیت قطعی؛
- استرداد نصف وجه‌الضمان (سپرده حسن انجام کار)؛
- تحویل قطعی؛
- استرداد نصف دیگر وجه‌الزمان (سپرده حسن انجام کار)
مفاهیم و اصطلاحات حسابداری پیمانکاری
اصطلاحاتی در دنیای پیمانکاری وجود دارد که حسابداران باید آن‌ها را بشناسند و با مفاهیم آن‌ها آشنایی داشته باشند. برخی از مهم‌ترین این اصطلاحات به شرح زیر هستند:
کارفرما
کارفرما به اشخاص حقیقی یا حقوقی گفته می‌شود که درخواست اجرای پروژه عملیاتی خود را به پیمانکاران ارائه می‌دهند.
قرارداد
زمانی که کارفرما و پیمانکار برای اجرای یک پروژه عملیاتی به توافق برسند، یک قرارداد کاری امضا می‌کنند که طبق آن کارها را پیش می‌برند.
قرارداد دست دوم
برخی مواقع پیش می‌آید که پیمانکاران با توجه به پروژه عملیاتی خود، بخشی از کار مانند رنگ‌کاری و … را به پیمانکار دیگری واگذار می‌کنند. در این صورت، قراردادی بین این دو پیمانکار بسته می‌شود که به آن قرارداد دست دوم گفته می‌شود.
قرارداد مقطوع
در این نوع قراردادها، همه هزینه‌ها و دستمزدهای شرکت پیمانکار در نظر گرفته می‌شود؛ اما ماده‌ای هم در آن لحاظ می‌شود برای زمانی که خسارات احتمالی به‌دلیل افزایش قیمت مواد اولیه در بازار و… به وجود آید.
قرارداد امانی
در این قراردادها، پیمانکار هزینه تمام‌شده که حاشیه سود هم به آن اضافه شده را قبول می‌کند. ممکن است این مبلغ، درصدی یا ثابت باشد. ازآنجایی‌که در قراردادهای امانی، کارفرما هم حق مالکیت دارد، فعالیتهای پیمانکار را تحت نظارت خود می‌گیرد.
کار گواهی نشده
اگر پروژه‌ای که قرار است پیمانکار انجام دهد، تمام نشود یا در صورت اتمام پروژه، کیفیت خود نداشته باشد، به آن کار گواهی‌نشده گفته می‌شود.
شاخص
شاخص در واقع یک عدد است که متوسط قیمت هر دوره نسبت به دوره دیگر (دوره پایه) را به‌صورت درصدی مشخص می‌کند. شاخص به‌صورت شاخص رشته‌ای، شاخص کلی، شاخص مبنای پیمان یا شاخص گروهی محاسبه می‌شود.
دستگاه نظارت
دستگاه نظارت به گروهی از افراد حقیقی یا حقوقی گفته می‌شود که برای نظارت بر انجام کارها و فعالیتهای پیمانکار، از طرف کارفرما معرفی می‌شود. دستگاه نظارت معمولاً به‌صورت کتبی به پیمانکار معرفی می‌شود.
ناظر مقیم
ناظر مقیم هم شخصی است که به‌صورت کتبی از طرف کارفرما به پیمانکار معرفی می‌شود. ناظر مقیم معمولاً در محل پروژه حاضر است و به طور مستقیم بر کارها نظارت می‌کند.
طرح عمرانی
به مجموعه خدمات و عملیات عمرانی مشخصی، طرح عمرانی می‌گویند که بر طبق برنامه‌ای توجیهی و طی مدت معین با اعتبار مشخصی انجام می‌شوند. سه دسته طرح عمرانی وجود دارد: طرح عمرانی انتفاعی (در کنار اجرای صحیح پروژه، سود نهایی را هم برای کارفرما به ارمغان می‌آورد)، طرح عمرانی غیر انتفاعی (هدف نهایی این طرح عمرانی، رفاه عمومی است) و طرح عمرانی مطالعاتی (این طرح‌های عمرانی با در شرایط خاص مورد بررسی قرار بگیرد).
حال که با اصطلاحات رایج و مفاهیم حسابداری در پیمانکاری آشنا شدیم، نوبت به انواع هزینه‌ها می‌رسد. انواع هزینه‌ها در حسابداری در پیمانکاری عبارت‌اند از:
- هزینه‌های مستقیم: هزینه‌های مستقیم، دستمزدها، خرید مصالح مورد نیاز و… را شامل می‌شوند.
- هزینه‌های غیرمستقیم: هزینه‌های غیرمستقیم شامل هزینه‌هایی می‌شوند که به طور غیرمستقیم در پروژه دخیل هستند.
- هزینه‌های بی‌ارتباط: هزینه‌های بی‌ارتباط همه هزینه‌ها مانند هزینه‌های ماشین‌‌آلات، هزینه تحقیق و… را شامل می‌شوند
قوانین حسابداری پیمانکاری
قوانین حسابداری در پیمانکاری شامل وظایف کارفرما، وظایف پیمانکار، آیین‌نامه‌های ساخت‌وساز، بخشودگی‌ها و قوانین مالیاتی می‌شود. این قوانین برای این وضع می‌شوند تا در طول مدت زمان اجرا، یک چهارچوب مرجع که با قوانین کشوری هم‌سو است، برای حداقل کردن آسیب‌ها و هزینه‌ها وجود داشته و قابل استناد باشد.
اهمیت وجود این قوانین در زمان پیگیری شکایات بین کارفرما، پیمانکار و کارکنان خود را نشان می‌دهد؛ چرا که عدم پایبندی به قوانین کشور و مفاد ذکرشده به عنوان قوانین حسابداری در پیمانکاری، صدمات و خسارات فراوان اعتباری و مالی برای طرفین قرارداد در پی دارد.
حسابداری قراردادهای پیمانکاری
- قرارداد براساس واحد بها: در این نوع قرارداد، پیمانکار بر اساس مبلغ مشخصی که توسط خودش در ابتدای پروژه برای هر واحد کار پیشنهاد داده است، پروژه را به سرانجام می‌رساند
- قرارداد مقطوع: در این نوع قرارداد، پیمانکار و کارفرما بر سر یک قیمت مشخص برای انجام پروژه به توافق می‌رسند.
- قرارداد امانی: در این قرارداد، خود کارفرما هزینه‌ها و کارهای مرتبط با پروژه را ساماندهی می‌کند.
- قرارداد براساس مواد و دستمزد: در این نوع قرارداد، کارفرما و پیمانکار بر سر یک دستمزد ساعتی و مشخص به توافق می‌رسند. همچنین هزینه‌های مواد و مصالح نیز با کارفرما است.
- قرارداد مدیریت و اجرا: در این قرارداد، کارفرما و پیمانکار بر سر یک مبلغ مشخص برای کل پروژه به‌صورت کنتارات به توافق می‌رسند. در این قرارداد تمام هزینه‌های پروژه به‌جز هزینه مدیریت، بعهده کارفرما است.
در تمامی قراردادها بندهای زیر قابل تغییر بوده و قطعی نیستند:
- مبلغ قرارداد را می‌توان با توجه به تغییر شاخص قیمت‌ها و تورم در بازار مصالح، به‌روزرسانی کرد.
- شرایط قرارداد در طول اجرای طرح، با توجه به تغییر شرایط، نوع مصالح، مدت قرارداد و رضایت طرفین، قابل تغییر است.
- برای تشویق پیمانکار به تمام کردن زودتر از موعد قرارداد، پاداش و درصورت دیرکرد جریمه تعیین می‌شود.
وظایف حسابدار پیمانکاری
تمامی وظایف یک حسابدار پیمانکاری باید قبل از پروژه ثبت شود که این وظایف به شرح زیر هستند:
- ثبت پیش‌دریافت‌ها
- ثبت تن‌خواه پروژه‌ها
- ثبت مرکز هزینه برای هر پروژه
- ثبت تمام موارد ثبتی در دفاتر قانونی
- تفکیک و ثبت بهای تمام‌شده هر پروژه
- ثبت صورت وضعیت پرداخت‌شده هر پروژه
- ثبت تمامی حساب‌های پیمانکاران دومی که برای پیمانکار اصلی کار می‌کنند
- اخذ و ثبت ضمانت‌های پرداختی به کارفرما و ضمانت‌های دریافتی از پیمانکار دوم
با ثبت کردن موارد بالا، می‌توان گزارش‌های مفیدی را تهیه و تدوین کرد:
- گزارش صورت مالی پروژه‌ها
- گزارش بهای تمام‌شده در انتهای هر پروژه
- ارائه گزارشات تجمیعی و تفکیکی پروژه‌ها
- ارائه لیست بستانکاران و بدهکاران در هر پروژه
سخن پایانی
به کمک حسابداری پیمانکاری، شرکت‌های پیمانکار می‌توانند تیم کاری خود را مطابق هزینه‌ها سرپرستی کنند. اگر شما هم به‌عنوان یک شرکت پیمانکار فعالیت می‌کنید، به تسلط کافی در زمینه حسابداری شرکت پیمانکاری نیاز دارند. به همین دلیل سعی کردیم در این مقاله، هر آنچه را که باید در مورد حسابداری شرکت پیمانکاری بدانید، بیان کنیم. امیدواریم این مطلب برایتان مفید بوده باشد.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.