فرار مالیاتی چیست؟ آشنایی با علل و مجازات فرار مالیاتی

در دنیای امروز، کمتر کسی است که واژه‌های مالیات و جرائم مربوط به آن به گوشش نخورده باشد. واژه‌هایی که شاید برای افرادی که کسب‌وکارهای کوچکی دارند، مفهومی کلی و عمومی به حساب آید. اما همین واژه‌ها، آن‌چنان گریبان بعضی از کسب‌وکارهای بزرگ را میگیرد که اگر چاره‌ای تخصصی به حال آن نیندیشند، شاید روزی ناچار به خداحافظی با کسب‌وکار خود شوند.

در این مطلب قصد داریم همه چیز را درباره فرار مالیاتی شرکت‌ها، روش‌ها و مجازات آن به زبان ساده توضیح دهیم. اگر صاحب کسب‌وکار پررونقی هستید، مطمئن باشید این مطلب همان چیزی است که برای حفظ کسب‌وکارتان به آن نیاز دارید. با ما همراه باشید.

فرار مالیاتی چیست؟

در قانون به صاحبان کسب‌وکار که موظف به پرداخت مالیات هستند، اصطلاحاً مؤدی گفته می‌شود. طبق قانون کشور ایران، تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی داخل یا خارج از کشور که کسب‌وکار یا منبع درآمدشان از داخل کشور ایران است، موظف به تکمیل فرم اظهارنامه مالیاتی و پرداخت مالیات هستند.

فرار مالیاتی به زبان ساده به اقداماتی گفته می‌شود که صاحبان کسب‌وکار به منظور دور زدن مالیات انجام می‌دهند. به بیان دیگر، اگر صاحبان کسب‌وکار از تکمیل فرم اظهارنامه مالیاتی امتناع ورزند، پس از ابلاغ برگ تشخیص مالیاتی از پرداخت مالیات تعیین‌شده خودداری کنند و یا از هر طریقی تلاش کنند مالیات کمتری پرداخت کرده یا قانون مالیات را دور بزنند، اقدامات آن‌ها همگی زیرمجموعه فرار از مالیات در نظر گرفته می‌شود.

جالب است بدانید که قانون مالیات فقط مختص کسب‌وکارهای خصوصی نیست. در واقع طبق تبصره یک ماده ۱۹۹ قانون مالیات‌های مستقیم، حتی مؤسسات و شرکت‌های دولتی، وزارتخانه‌ها و شهرداری نیز موظف به پرداخت مالیات مقرر شده هستند.

 

چه افرادی اقدام به فرار مالیاتی می‌کنند؟

همان‌طور که اشاره شد، تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی که منبع درآمد و کسب‌وکارشان در کشور ایران است، طبق قانون موظف به پرداخت مالیات هستند. برای رعایت عدالت در میان اقشار مختلف جامعه، صاحبان کسب‌وکارها طبق مقررات درج شده در قانون مالیات‌های مستقیم و قانون مالیات بر ارزش افزوده موظف هستند نسبت به پرداخت مالیات مقرر شده برای کسب‌وکار خود اقدام کنند.

بخشی از اقشار جامعه خواه‌ناخواه پرداخت مالیات خود را سر وقت مقرر شده انجام می‌دهند و هیچ راهی برای فرار از مالیات پیش روی خود ندارند. یک مثال بارز که بسیاری از ما از آن آگاه هستیم، کارمندان دولتی هستند که هنگام دریافت حقوق ماهیانه خود، مالیات از حقوقشان کسر شده و مابقی دستمزد خود را دریافت می‌کنند. یکی از مثال‌های رایج دیگری که بسیاری از ما تجربه کرده‌ایم، پرداخت هزینه آب، برق یا تلفن است که هزینه مالیات نیز روی آن حساب شده و مشترک موظف به پرداخت آن است.

اما در مقابل افرادی هم هستند که به صورت خودکار ناچار به پرداخت مالیات مقرر شده نیستند. فرار مالیاتی بیشتر در میان این قشر از جامعه صورت می‌گیرد. صاحبان کسب‌وکارهای بزرگ از این دست افراد هستند. صاحبان کسب‌وکار موظف هستند نسبت به تکمیل اظهارنامه مالیاتی اقدام کرده و پس از تأیید کارشناسان، مالیات مقرر شده را پرداخت کنند. اما برخی از مؤدیان با دست‌کاری کردن آمارهای مربوط به کسب‌وکار خود و همچنین سندسازی، از پرداخت مالیات فرار می‌کنند.

 

وضعیت فرار مالیاتی در ایران چگونه است؟

اگر از جمله افرادی باشید که علاقه‌مند به پیگیری اخبار اقتصادی کشور هستند، به احتمال زیاد تا به حال تیترهای جنجالی مطالبی که خبر از عبور کردن بدهی‌های مالیاتی از مرز ۱۰۰ هزار میلیارد تومان را می‌دهند، نظرتان را به خود جلب کرده است. واقعیت این است که خبرگزاری‌های رسمی، میزان فرار مالیاتی امسال را بین ۴۰ تا ۱۰۰ هزار میلیارد تومان اعلام کرده‌اند. با این حال مراکز پژوهشی، این رقم را در حدود ۱۵۰ هزار میلیارد تومان برآورد می‌کنند. اگر صاحبان کسب‌وکارها و مشمولین مالیات، بدهی مالیاتی خود را پرداخت می‌کردند، کسری بودجه دولت به صفر می‌رسید.

شاید برایتان جالب باشد که بدانید در ایران بیشتر چه افرادی مالیات را دور می‌زنند. طبق اعلام مراجع رسمی، دارندگان کارت‌های بازرگانی اجاره‌ای، پزشکان، وکلا، ثروتمندان و مالکان مسکن‌هایی که خالی از سکنه هستند، عمده افرادی هستند که از پرداخت مالیات مقرر شده شانه خالی می‌کنند.

به احتمال زیاد برایتان این سؤال ایجاد شده که با توجه به ضرر و زیانی که دور زدن و فرار از مالیات به دولت و مردم تحمیل می‌کند، چه مجازاتی در انتظار افرادی است که از قانون مالیات تخطی می‌کنند؟ در ادامه مطلب به این موضوع مهم می‌پردازیم.

 

علل فرار مالیاتی اشخاص و شرکت‌ها

شاید برایتان سؤال پیش آمده باشد که چرا برخی از شرکت‌های دولتی و خصوصی به فرار از مالیات دست می‌زنند؟ یکی از دلایل اصلی دور زدن مالیات، سنگین بودن هزینه مالیات مقرر شده برای شرکت‌هاست. در واقع برخی از شرکت‌ها برای حفظ بقای خود مرتکب فرار از مالیات می‌شوند که از لحاظ قانونی می‌تواند تبعات به‌مراتب سنگین‌تری را برای آن‌ها به همراه داشته باشد.

فرار از مالیات یکی از معضلات جوامع مختلف است. همان‌طور که توضیح داده شد، فرار از مالیات تاثیر مستقیم روی کیفیت خدمات اجتماعی دارد و حق و حقوق شهروندان را ضایع می‌کند. اما با وجود خطرها و ضررهای فراوان این کار، چرا بعضی از افراد و شرکت‌ها اقدام به فرار از مالیات می‌کنند؟ آیا مسائل مالی تنها دلیل دور زدن مالیات است؟

طبق گزارش مرکز تحقیقات و بررسی‌های اتاق بازرگانی ایران، هشت عامل مهم به انگیزه افراد برای دور زدن مالیات دامن می‌زند. در ادامه این هشت عامل را به زبان ساده توضیح می‌دهیم:

1. هنگامی که برای پایه‌های مالیاتی تنوعی در نظر گرفته نشده باشد و گاهی مالیات آن‌چنان سنگین باشد که به ساختار کسب‌وکار آسیب برساند، بعضی از افراد به سوی دور زدن مالیات سوق داده می‌شوند.
2. هنگامی که صاحبان کسب‌وکار می‌بینند اشخاص حقیقی و حقوقی بسیاری به دلایل مختلف از پرداخت مالیات معاف شده‌اند، به فرار از مالیات ترغیب می‌شوند.
3. پیچیدگی‌ها و ابهامات فراوان قوانین مالیاتی، بسیاری از صاحبان کسب‌وکار را از پرداخت به‌موقع مالیات دور می‌کند.
4. برخی از مؤدیان به دلیل وجود فسادهای اقتصادی در سطح جامعه و همه‌گیر شدن دور زدن مالیات، به ارتکاب این جرم ترغیب می‌شوند.
5. بعضی از صاحبان کسب‌وکارها به دلیل بی‌اعتمادی به وضعیت اقتصادی دولت، نسبت به پرداخت به‌موقع مالیات‌های مقرر شده اقدام نمی‌کنند.
6. مشکلاتی که در ساختار اقتصاد ایران وجود دارد نیز یکی دیگر از عوامل مهمی است که در ترغیب مردم به دور زدن و فرار از مالیات نقش مهمی ایفا می‌کند.
7. فرهنگ مالیاتی در ایران به‌خوبی جا نیفتاده و آموزش‌های ضروری در این زمینه در اختیار عموم مردم قرار نگرفته است. همین مسئله سبب می‌شود تا بسیاری از افراد از پرداخت به‌موقع مالیات مقرر شده اجتناب کنند.
8. جای خالی نظام جامع اطلاعات مالیاتی در کشور واقعاً احساس می‌شود. این مورد نیز یکی از مسائلی است که افراد را به سوی فرار از مالیات سوق می‌دهد.

 

انواع فرار مالیاتی

همانطور که اشاره کردیم، جرائم فرار از مالیات به اقدامات مختلفی گفته می‌شود که صاحبان کسب‌وکار در جهت دور زدن پرداخت مالیات انجام می‌دهند. جرائمی که در ادامه لیست شده‌اند، همگی خلاف قانون بوده و مشمول مجازات می‌شوند:

1. افرادی که با استناد به اسناد یا مدارک غیرواقعی یا نادرست، سعی در فریب دادن کارشناسان امور مالیاتی دارند، مجرم محسوب می‌شوند. به بیان دیگر، اگر فردی به حساب سود و زیان، ترازنامه یا حتی دفاتر اسناد و مدارکی استناد کند که اطلاعات آن‌ها مبتنی بر واقعیت کسب‌وکار مدنظر نباشد، در واقع مرتکب جرم فرار از مالیات شده است.
2. افرادی که اظهارنامه مالیاتی، حساب سود و زیان و ترازنامه خود را ارائه نمی‌کنند و سه سال پیاپی نیز این رویه را ادامه می‌دهند، طبق قانون مالیات مجرم محسوب می‌شوند.
3. افرادی که کسب‌وکار پررونقی دارند، اما فعالیت‌های اقتصادی خود را مخفی می‌کنند، مشمول جرم دور زدن مالیات می‌شوند.
4. افرادی که قراردادها یا معاملات خود را برای دور زدن مالیات به نام افراد دیگر، خصوصاً افرادی که معاف از پرداخت مالیات هستند تنظیم می‌کنند.
5. افرادی که از حساب‌ها یا کارت بازرگانی افراد دیگر، خصوصاً افرادی که معاف از پرداخت مالیات هستند استفاده می‌کنند.
6. افرادی که فعالیت‌های اقتصادی خود را به‌گونه‌ای جلوه می‌دهند که گویی معاف از پرداخت مالیات هستند نیز از لحاظ قانونی مالیات را دور زده و مجرم شناخته می‌شوند.
7. افرادی که در موعد مقرر، لیست حقوق‌بگیران سازمان یا شرکت خود را اعلام نمی‌کنند، طبق قانون مالیات مجرم شناخته می‌شوند.
8. افرادی که از اعلام لیست قراردادهای پیمانکاری خود خودداری می‌کنند نیز مرتکب جرم شده‌اند. (چنانچه قصد آشنایی با مالیات قرارداد پیمانکاری را دارید، مطالعه این مقاله را به شما پیشنهاد می‌دهیم)
9. که پس از دریافت برگ تشخیص مالیاتی، نسبت به پرداخت مالیات مقرر شده اقدام نمی‌کنند، مشمول جرائم فرار از مالیات می‌شوند.
10. افرادی که گزارش حسابرسی مالی خود را در مهلت مقرر شده ارائه نمی‌کنند نیز در واقع مرتکب جرم فرار مالیاتی شده‌اند.
11. همچنین افرادی که بازرس مالیاتی هستند و وظیفه دارند مالیات را از مؤدیان دریافت کنند اما این کار را در موعد مقرر قانونی انجام نمی‌دهند نیز مرتکب جرم دور زدن مالیات شده‌اند.

طبق قانون، تمامی مواردی که بالاتر عنوان شد، همگی جرائم مالیاتی محسوب می‌شوند. برای افرادی که مرتکب این جرائم شده باشند، طبق قانون مجازاتی در نظر گرفته می‌شود که در ادامه این مطلب به آن اشاره خواهیم کرد.

 

عواقب فرار مالیاتی

ارتکاب این عمل در سطح وسیع به ضرر تمامی اقشار جامعه تمام می‌شود. وقتی که صاحبان کسب‌وکارهای بزرگ از پرداخت مالیات خودداری کنند، واضح است که درآمدهای ضروری دولت تأمین نمی‌شود. در نتیجه دولت توان مالی کافی برای ارائه خدمات اجتماعی، نظیر زیباسازی شهر، بهبود جاده‌ها و خیابان‌ها، سرمایه‌گذاری روی مراکز آموزشی و درمانی و… نخواهد داشت. فرار از مالیات باعث می‌شود تا ثروت در دست قشر کوچک‌تری از جامعه متمرکز شده و اقتصاد ایران بیش از پیش به سمت دوقطبی شدن پیش برود.

بنابراین طبیعی است که این امر نه تنها در قانون ایران، بلکه در قانون همه کشورها جرم‌انگاری شود. اما جرائم مالیاتی دقیقاً شامل چه مواردی است؟ در ادامه مطلب همراه ما باشید تا به این سؤال مهم پاسخ دهیم.

 

مجازات فرار مالیاتی در ایران

مجازات دور زدن مالیات در ایران بر اساس نوع قوانینی که مؤدیان از آن‌ها تخطی کرده‌اند تعیین می‌شود. به طور کلی مجازات از ۳ تا ۱۲ ماه حبس تعزیری شروع شده و به نسبت شدت جرم، سنگین‌تر می‌شود. مؤدیانی که پیش از مشخص شدن جرمشان به صورت داوطلبانه اسناد و مدارکی را که ملاک تشخیص مالیات برای کسب‌وکار آن‌هاست اصلاح می‌کنند، تحت تعقیب کیفری قرار نمی‌گیرند.

اما آن دسته از مؤدیانی که تا پس از مشخص شدن جرمشان سکوت اختیار می‌کنند، مجرم شناخته شده و محکوم به مجازات می‌شوند. البته افرادی که قبل از صدور حکم نهایی و در جریان تعقیب کیفری تلاش می‌کنند اسناد و مدارک صحیح را برای تعیین مالیات کسب‌وکار خود ارائه کنند، مشمول تخفیف مجازات می‌شوند.

لازم است بدانید مجازاتی که برای افراد عادی جامعه پیش‌بینی شده است با مجازاتی که برای شرکت‌ها و سازمان‌ها در نظر گرفته شده، از لحاظ شدت و مدت متفاوت است. در ادامه مطلب به مجازات مختلفی که برای این امر در نظر گرفته شده می‌پردازیم.

 

1- افراد عادی جامعه

برای افراد عادی جامعه که صاحب کسب‌وکاری هستند اما برای دور زدن مالیات تلاش می‌کنند، مجازات حبس به مدت شش ماه تا دو سال، شلاق از ۳۱ تا ۷۴ ضربه، جریمه نقدی از ۲ تا ۸ میلیون تومان، محرومیت از حق و حقوق اجتماعی از شش ماه تا پنج سال همراه با انتشار حکم محکومیتشان در رسانه‌های جمعی در نظر گرفته می‌شود.

این دسته از مؤدیان موظف هستند مالیات مقرر شده خود را همراه با جریمه‌های قانونی تعیین شده تا ریال آخر بپردازند. همچنین موظف هستند ضرر و زیان‌هایی را که به علت عدم پرداخت مالیات به دولت وارد کرده‌اند، جبران کنند.

 

2- شرکت‌ها و سازمان‌ها

برای شرکت‌ها یا سازمان‌هایی که مالیات را دور می‌زنند، مجازات محرومیت از انجام یک یا چند عدد از فعالیت‌های کاری به مدت شش ماه تا دو سال و همین‌طور محرومیت از صادر کردن بعضی اسناد تجاری در نظر گرفته می‌شود.

 

3- افرادی که وظیفه گزارش این موضوع را بر عهده دارند

شاید برایتان تعجب‌آور باشد که چرا مجازات افراد عادی جامعه سنگین‌تر از مجازاتی است که برای شرکت‌ها و سازمان‌ها پیش‌بینی شده است. درست است که یک شرکت یا سازمان از پرداخت مالیات مقرر شده خودداری می‌کند، اما واقعیت این است در عدم پرداخت مالیات‌ها، دست یک یا چند نفر از اعضای شرکت در کار است. به همین دلیل علاوه بر اینکه شرکت یا سازمانی که از قانون مالیات تخطی کرده مجازات می‌شود، مجازات جداگانه‌ای نیز برای فرد یا افرادی که در این امر نقش داشته‌اند، در نظر گرفته می‌شود.

 

4- حسابداران

جالب است بدانید که حسابداران، کارکنان بانک‌ها، مأموران مالیاتی، کارکنان مؤسسات مالی و اعتباری و به طور کلی همه افرادی که موظف به گزارش جرم فرار از مالیات هستند، اگر متوجه دور زدن مالیات در مجموعه‌ای شوند اما این تخطی را گزارش نکنند، مجرم شناخته می‌شوند. برای این دسته از افراد مجازات شش ماه حبس، ۳۱ ضربه شلاق، دو میلیون تومان جریمه نقدی و محرومیت از حق و حقوق اجتماعی تا مدت معینی در نظر گرفته می‌شود.

 

5- مسئولان کسر مالیاتی که از وظایف خود تخطی می‌کنند

مسئولان کسر مالیات موظف هستند وظایف خود را در مهلت مقرر شده به انجام برسانند و در غیر این صورت مجرم شناخته می‌شوند. طبق ماده ۲۰۰ قانون مالیات، سردفتران دفاتر اسناد رسمی کشور در صورت عدم نظارت بر پرداخت مالیات در معاملات و تخطی از قوانین مالیاتی، علاوه بر اینکه شریک جرم مؤدی محسوب می‌شوند، موظف هستند ۲۰ درصد از مالیات مقرر شده برای مؤدی را نیز بپردازند. این مسئولان اگر به تخطی از قوانین مالیات ادامه دهند، به مجازات درجه شش محکوم می‌شوند.

 

سخن پایانی

فرار مالیاتی یکی از معضلاتی است که نه‌تنها بسیاری از کسب‌وکارهای پررونق را در کام خود می‌کشد و نابود می‌کند، بلکه در سطح وسیع نیز به ضرر کشور تمام می‌شود. اگر صاحب کسب‌وکار پررونقی هستید و در زمینه قوانین مالیاتی نیاز به راهنمایی تخصصی دارید، می‌توانید از خدمات مالیاتی موسسه حسابداری تدبیر حساب بهره‌مند شوید.

تدبیر حساب، مرجع تخصصی ارائه‌دهنده کلیه خدمات مالیاتی و با یک دهه سابقه درخشان در به سرانجام رساندن صدها پرونده مالیاتی شرکت‌های گوناگون با موضوعات و اصناف مختلف، آماده خدمت‌گزاری به شما عزیزان است. با ما بهترین تصمیمات ممکن را برای مدیریت امور مالیاتی کسب‌وکارتان بگیرید و از رشد جایگاه اقتصادی و اجتماعی خود لذت ببرید.