ماده 149 قانون مالیات های مستقیم و تفسیر تبصره های آن

طبق مشاوره مالیاتی صورت گرفته، ماده 149 قانون مالیات های مستقیم، به قسمتی از دارایی‌های استهلاک‌پذیر گفته می‌شود که با به کار بردن آن، گذشت زمان یا عوامل دیگر، بدون در نظر گرفتن تغییر در قیمت‌ها، ارزش آن کاهش پیدا می‏کند. هزینه‏‌های تاسیس، قابل استهلاک هستند و هزینه استهلاک آن‌ها از هزینه‌های قابل قبول مالیاتی در نظر گرفته می‌شوند. قوانین و مقرراتی که به استهلاک‏ دارایی‌‏های استهلاک‌پذیر مربوط می‌شوند، شامل جدول استهلاک‌‏ها و نحوه اجرای آن با به‌کارگیری استانداردهای حسابداری، به کمک سازمان امور مالیات کشور تهیه می‌شود و پس از گذشت 6 ماه از تاریخ تصویب، این مقررات و قوانین مورد تایید و تصویب وزیر امور اقتصاد و دارایی قرار می‌گیرند.

تبصره 1 ماده 149 قانون مالیات های مستقیم

افزایش ارزش در اثر تجدید بررسی دارایی اشخاص حقوقی، با در نظر گرفتن استانداردهای حسابداری، شامل پرداختن مالیات و درآمد نیست، همچنین بهای استهلاک در اثر افزایش تجدید ارزیابی هم به‌عنوان هزینه مالیاتی قابل قبول نخواهد بود. هنگام فروش یا تعویض دارایی تجدید ارزیابی‌شده، باقی‌مانده هزینه فروش و ارزش دفتری، بدون در نظر گرفتن تجدید ارزیابی در احتساب درآمد شامل مالیات، در نظر گرفته می‌شود.

آیین‌نامه مورد اجرا در این تبصره، درباره روش تجدید ارزیابی فروش و استهلاک دارایی تجدید ارزیابی‌شده، دیگر ملازمات و دستورالعمل‌های اجرایی که با در نظر گرفتن استانداردها، محاسبه می شوند، به دستور وزیر امور اقتصاد و دارایی، طی مدت 6 ماه قبل از تاریخ اجرایی شدن این قانون، مورد تایید هیات وزیران قرار می‏گیرد.

تبصره 2 ماده 149 قانون مالیات های مستقیم

اگر به‌دنبال فروش دارایی قابل استهلاک یا ماشین‌آلات مسلوب‌المنفعه، ضرری برای موسسه ایجاد شود، ضرر ایجاد شده برابر بهای مستهلک نشده دارایی کسر هزینه حاصل از فروش، به‌صورت کامل در حساب سود و ضررهای آن سال محاسبه می‌شود. حکم این تبصره برای دارایی‏های تجدید ارزیابی ‌شده و در مقایسه با بهای دفتری، بدون در نظر گرفتن تجدید ارزیابی، در نظر گرفته می‌شود.

دارایی‌های استهلاک پذیر ماده 149

دارایی‌های با عمر بالا و مورداستفاده روال عملیات شرکت و مولد هستند و همچنین برای فروش مجدد استفاده نمی‌شوند. این دارایی‌ها به‌طور عمده استهلاک‌پذیر بوده و شامل دو دسته دارایی‌های ثابت مشهود و نامشهود می شوند.

الف) دارایی‌‏های ثابت مشهود

دارایی‏های هستند که کارایی محسوس دارند و عملیاتی هستند و شامل دارایی‏هایی مثل زمین، ماشین‌آلات و ساختمان‏ها می‌شود. دارایی‏های ثابت مشهود، خود به سه دسته دیگر، دارایی‌های استهلاک‌پذیر، دارایی‌های استهلاک ناپذیر و دارایی‌های نقصان‌پذیر تقسیم می‏شوند.

1.    دارایی‌‏های استهلاک‌پذیر

دارایی‌های استهلاک‌پذیر، عمر اقتصادی محدود و مشخصی دارند و در مدت عمر برآورد شده مستهلک می شوند و تحلیل می‏روند.

2.    دارایی‌های استهلاک ناپذیر

دارایی‌های استهلاک ناپذیر، دارایی‌‏های هستند که عمر آن‌ها نامحدود است و با به‌کارگیری آن‌ها، مستهلک نمی‌شوند؛ مانند زمین.

3.    دارایی‌های نقصان‌پذیر

دارایی‏‌های نقصان‌پذیر، دارایی‏هایی هستند که در اثر استخراج تمام‌ شده و درنهایت به کالا یا موارد دیگر تبدیل می شوند؛ مانند معادن، جنگل‏ها و ذخایر طبیعی. درواقع دارایی‏های نقصان‏پذیر در گروه جدایی به‌عنوان ذخایر و معادن تقسیم‌بندی می‌شوند، بنابراین این نوع از دارایی‌ها عمر به نسبت طولانی‌تری دارند.

ب) دارایی‏‌های ثابت نامشهود

به دارایی‌های گفته می‌شود که غیر جاری هستند و موجودیت محسوس ندارند. این نوع دارایی‌ها در عملیات جاری واحد تجاری به کار برده می‌شوند؛ مانند حق چاپ و حق اختراع.

دارایی‌های نامشهود و استهلاک آن‌ها

دارایی‌های نامشهود، طبق ماده 149 قانون مالیات های مستقیم، دارایی‌هایی هستند که شرایط زیر را دارند:

1. ماهیت پولی و عینی ندارند.
2. استفاده از آن‌ها برای تولید یا عرضه کالا، ارائه خدمات به دیگران یا برای مقاصد اداری و تجاری صورت می‌گیرد.
3. محاسبه منابع اقتصادی آینده و معین کردن عمر مفید آن‌ها کار ساده‌ای نیست.
4. هدف از به کار بردن دارایی نامشهود طی بیش از یک دوره مالی، به‌واسطه واحد تجاری تحصیل شده است.

قیمت تمام‌شده یک دارایی نامشهود شامل قیمت خرید و سایر مخارج مرتبط با آن است که برای آماده کردن دارایی موردنظر برای استفاده، به کار گرفته می‌شود. این دارایی‏‌ها بر اساس طی بهترین ارزیابی از عمر مفید آن‌ها، مستهلک می‌شوند. البته این نکته وجود دارد که عمر مفید دارایی‌های نامشهود با توجه به زمان بهره‌برداری آن‌ها، بیش از بیست سال نخواهد شد.

در دارایی‌های نامشهود، عمدتا بهای اقتصادی مدنظر قرار نمی‌گیرد، مگر اینکه این ارزش قبل از اندازه‏گیری، قابلیت بررسی داشته باشد یا فرد ثالثی خرید آن را به قیمت مشخصی در پایان عمر مفید این دارایی، تعهد داده باشد. برای استهلاک دارایی‏های نامشهود، روش‌های مختلفی مثل روش‌های مستقیم، نزولی و آحاد تولید وجود دارد که روش مستقیم در بین این روش‌ها بیشتر استفاده می‌شود.

لازم به ذکر است که اگر در طی عمر یک دارایی نامشهود، مشخص شود که این دارایی منفعت اقتصادی خود را به‌طور کامل ازدست‌داده، ضروری است بهای دفتری آن از حساب حذف و به هزینه منتقل شود. استهلاک دارایی‌های نامشهود همانند دارایی‌های مشهود می‌تواند با بدهکار کردن هزینه استهلاک و همچنین بستانکار کردن حساب استهلاک انباشته، ثبت شود، ولی بیشتر حسابداران برای دارایی‌های نامشهود، مستقیم حساب دارایی مذکور را بستانکار می‌کنند. بنابراین دارایی‌های نامشهود با توجه به خصوصیات فوق می‌توانند شناسایی شوند.

دارایی‌های نامشهود، با عمر محدود، نامعین و نامحدود، باید همگی مستهلک شوند. طبق استاندارد حسابداری دارایی‌های نامشهود ماده 149 قانون مالیات های مستقیم، مدت استهلاک این دارایی‌ها از چهل سال نباید بیشتر شود. دارایی‌های نامشهود عینی نیستند و به همین علت ارزش اقساط برای آن‌ها محاسبه نمی‏شود. ارزش نهایی دارایی‌های نامشهود به‌صورت سیستماتیک، در مدت ارزیابی عمر مفید آن، باید مستهلک شود.

استهلاک دارایی‏‌های نامشهود به دو روش

استهلاک دارایی‌های نامشهود به دو روش می‌تواند صورت بگیرد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد. توجه داشته باشید که انتخاب یکی از این دو روش برای استهلاک دارایی‌های نامشهود، به عرف و عادت حسابدار بستگی دارد.

1. بها و ارزش دفتری دارایی بستانکار شود.
2. به‌صورت جداگانه در دفتر استهلاک انباشته مربوط به این دارایی ثبت شود.

سخن آخر

در این مقاله به‌طور کامل به ماده 149 قانون مالیات های مستقیم پرداختیم و اطلاعات کاملی در اختیار شما قرار دادیم، اما برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر و عملکرد بهتر در این زمینه، پیشنهاد می‌شود که از یک مشاور حسابداری و مالیاتی با تجربه مشورت بگیرید تا مشکلی برای شما پیش نیاید. کارشناسان و مشاوران مالیاتی ما در شرکت حسابداری تدبیر حساب آماده پاسخگویی به سوالات شما هستند.