مالیات بر ارث چیست و نحوه محاسبه آن با قانون جدید 1401

یکی از انواع مالیات که احتمالاً تابحال چند باری نام آن را شنیده باشید، مالیات بر ارث است. این نوع مالیات که یکی از انواع مالیات بر دارایی است، نه‌تنها در ایران بلکه در جهان توجه خاصی نسبت به آن وجود دارد.

مباحث مربوط به مالیات بر ارث بخاطر برخی پیچیدگی‌های جزئی، معمولاً تا حدی برای عامه جامعه گنگ و نامفهوم است اما با کمی توضیح و تشریح متوجه خواهید شد که درک این موضوع اصلاً کار سختی نیست. هر چند نباید فراموش کرد که قطعاً درک و نگرش افراد متخصص در این حوزه قابل جایگزینی نیست اما قطعاً در سطح رفع نیازها و درک کلیت موضوع به نتیجه خواهید رسید. همین موضوع انگیزه‌ای شد تا در یادداشت پیش رو با نگاهی به مالیات بر ارث از جوانب مختلف، تلاش کنیم تا این مسئله مالیاتی را به نحوی که برای افراد غیر متخصص گره‌گشا بوده و برای افراد متخصص یادآوری باشد تشریح و بررسی کنیم. در صورت نیاز می‌توانید از مشاوره مالیاتی کارشناسان تدبیر حساب استفاده کنید.

مالیات بر ارث چیست؟

مالیات بر ارث یکی از مجموعه مالیات‌های مستقیم است و در قانون مالیات‌های مستقیم، در چندین بند از باب دوم یعنی باب مربوط به مالیات بر دارایی به آن پرداخته شده است. این مبحث یکی از آن دست مباحثی است که پس از اصلاحات قانونی سال 1394 تا حدود زیادی دستخوش تغییر شده و از مجموع 27 ماده قانونی که مربوط به این نوع مالیات بود 14 ماده به کلی حذف شدند؛ این موضوع نشان می‌دهد که اساساً در این دور از اصلاحات، رویکرد قانون‌گذار تا حد زیادی نسبت به این مسئله تغییر کرده است.

ماده 17 و دایره شمولین

در ماده 17 قانون مالیات‌های مستقیم، قانونگذار تلاش می‌کند تا دایره اموالی که شامل مالیات بر ارث می‌شوند را تصریح کند. بر مبنای همین بند موارد زیر شامل بر مالیات مستقیم خواهند شد:

• سپرده‌های بانکی و اوراق مشارکت مربوط به متوفی
• سهام و سهم‌الشرکه متوفی
• امتیازات قانونی و قانون مربوط به متوفی در اموال و حقوق مالی
• انواع اموال موتوری، دریایی، هوایی و زمینی در تملک متوفی
• املاک متوفی

همچنین در این ماده قانونی، قانونگذار میزان مالیات کسر شده و نحوه کسر مالیات از هر یک را تا حد زیادی برای مخاطبان روشن می‌کند که در ادامه و در بخش مجزایی به این مسئله خواهیم پرداخت.

ماده 18 و طبقه‌بندی وارثان متوفی

در ادامه ماده قانونی مهم دیگری که در این مورد طرح شده است، ماده 18 است. در ماده 18 سه طبقه از وراث(همان ارث‌برندگان) معرفی خواهند شد که به شرح زیر است:

• وارثان طبقه سوم که شامل دایی، خاله، عمو، عمه و فرزندان آن‌ها خواهد شد.
• وارثان طبقه دوم که شامل پدربزرگ، برادر، خواهر و فرزندان آن‌ها خواهد شد.
• وارثان طبقه اول که شامل والدین، همسر، فرزندان و نوه‌ها خواهد شد.

مقصود از طبقه‌بندی وارثان ، تفکیک میزان سهمی است که هر یک باید از مالیات بر ارث بپردازند. به طور مثال فرزند خواهر متوفی، در صورت بهره‌مندی و سهم بردن از میراث برجای مانده از متوفی، وارث طبقه دوم محسوب خواهد شد. در صورتی این موضوع را به روشنی متوجه نشده‌اید توصیه می‌کنیم تا موارد فوق را باری دیگر مطالعه فرمایید.

ماده 24 و معافیت‌ها

ماده مهم بعدی که مطالعه آن به شما در درک ماهیت این نوع مالیات کمک می‌کند، ماده 24 قانون مالیات‌های مستقیم است. در این ماده در ادامه روندی که در مواد 17 و 18 شاهد آن‌ها بودیم، قانونگذار تلاش می‌کند تا با معرفی معافیت‌های مالیات بر ارث ، ماهیت آن را بیشتر روشن کند. به بیانی دیگر در این بند می‌توان متوجه شد که کدام یک از اموال شامل بر این مالیات خواهد شد. لیست این اموال به شرح زیر است:

• تمام حقوق و دارایی‌هایی که در قالب بیمه عمر، مستمری بازنشستگی یا مزایای پایان خدمت، شامل مالیات بر ارث نشده و وارثان متوفی در برابر دریافت آن‌ها مکلف به پرداخت این نوع از مالیات نیستند.
• تمام اموال و دارایی‌هایی که به اسباب مختلف وقف، نذر یا حبس سازمان‌های دولتی و وزارتخانه‌ها، شهرداری‌ها و بنیادهای انقلابی و فرهنگی دارای معافیت از سوی رهبری شوند، شامل مالیات بر ارث نمی‌شوند.
• اثاث‌البیت محل سکونت متوفی شامل مالیات بر ارث نخواهد شد. اثاث‌البیت به بیانی ساده و سطحی به معنی وسایلی از منزل است که وسیله گذران زندگی زوجین(شوهر و همسر) باشند.

حال با اتکا بر مواد قانونی طرح شده و کمک گرفتن از سایر مواد قانونی مندرج در مورد این مبحث می‌توان به مجموعه پرسش‌های زیر به شکل مقتضی پاسخ داد. همچنین می‌توانید از مشاوران مالی که در این زمینه فعالیت می‌کنند، مشورت بگیرید.

مالیات بر ارث چقدر است؟

قانون قدیم مالیات بر ارث

این قانون برای افرادی که متوفی آنها قبل از سال 95 فوت شده و هنوز انحصار وراثت انجام نداده‌اند اجرا می‌شود. متاسفانه باید بگوییم که این قانون هزینه‌های زیادی را بر وراث تحمیل می‌کند و گاهی آنها مجبور هستند تا 65 درصد اموال را تسلیم دولت کنند؛ به همین دلیل هم مفاد آن در سال 95 تغییر کرد. بر اساس این قانون، نسبتی که وارث با فرد فوت شده دارد و ارزش کل اموال مشخص‌کننده میزان مالیات است.

• اگر وارث طبقه اول باشد (پدر، مادر، فرزند، زن، شوهر و نوه) باید 5 تا 35 درصد سهم‌الارث خود را (بر اساس مبلغ ارثیه) به دولت پرداخت کند.
• اگر وارث طبقه دوم باشد (اجداد، برادر، خواهر و فرزندانشان) باید 15 تا 45 درصد سهم‌الارث خود را (بر اساس مبلغ ارثیه) به دولت پرداخت کند.
• اگر وارث طبقه سوم باشد (عمو، عمه، دایی، خاله و اولاد آن‌ها) باید 35 تا 65 درصد سهم‌الارث خود را (بر اساس مبلغ ارثیه) به دولت پرداخت کند.

برخی از معافیت‌ها هم در قانون قدیم وجود دارند. همه وراث تا مبلغ 3 میلیون تومان از مالیات معاف هستند! این مبلغ برای ورثه زیر 20 سال، معلول یا محجور 5 میلیون تومان است! همچنین 80% سپرده‌های بانکی متوفی، 80% اوراق مشارکت، 50% سهام متوفی در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس، 40% سهام شرکت‌های غیر بورسی ، 80% موجودی حساب متوفی در مؤسسات اعتباری غیر بانکی مجاز،  40% ارزش خالص دارایی متوفی در واحدهای صنعتی، تولیدی، معدنی و کشاورزی و اثاث البیت محل سکونت متوفی از مالیات معاف هستند. در مورد خانواده شهدا نیز، وراث طبقه اول و دوم به‌طور کلی از پرداخت مالیات معاف هستند.

نکته دیگری که باید در نظر بگیرید این است که ماترک متوفی بعد از کم کردن دیون او مشخص می‌شود. به عبارت دیگر دیون، هزینه‌های کفن و دفن و بدهی‌های متوفی مشمول پرداخت مالیات نمی‌شوند.

اگر در حال حاضر که سال 1401 است، هنوز مالیات متوفی خود را که در قبل از سال 95 فوت شده پرداخت نکرده‌اید باید این مژده را به شما بدهیم که احتمالا باید حداقل %10 هم جریمه بدهید! یعنی بعد از این‌که مبلغ پرداخت مشخص شد، ده درصد آن را باید اضافه بر مالیاتی که باید می‌دادید پرداخت کنید.

قانون جدید مالیات بر ارث

در قانون جدید، میزان پرداخت بر اساس طبقه وارث و نوع ماترک مشخص می‌شود. به عبارت دیگر مالیاتی که برای مغازه باید پرداخت شود با حق امتیاز، خودرو و یا اجناس باقی‌مانده در مغازه متفاوت است و مبلغی که طبقه دوم و سوم پرداخت می‌کنند به ترتیب دو و چهار برابر طبقه اول است. به عبارت دیگر اگر طبقه اول وراث باید 3 درصد از ارزش سپرده‌های بانکی متوفی را به حساب دولت واریز کنند، این درصد برای طبقه دوم 6 درصد و برای طبقه سوم 12 درصد است. بر خلاف قانون قدیم، وراث باید نوع ارث را به تفکیک مشخص کنند و اعلام مبلغ کلی ارث کافی نیست. ارزش ماترک به قیمت روز محاسبه می‌شود و افراد زمان بیشتری برای ثبت اظهارنامه خود دارند.

بیایید در جدول مالیات بر ارث ببینیم هر کدام از اموال در قانون جدید چند درصد مالیات دارند.

همان‌طور که ذکر شد، این مبالغ برای طبقه اول وراث است، طبقه دوم باید به ترتیب دو و چهار برابر این مبلغ را به حساب دولت واریز کنند تا بتوانند اموال را خرید و فروش کنند. علاوه بر این باید توجه داشته باشید که مالیات املاک مسکونی، باغ، املاک زراعی و اراضی بایر همگی بر اساس ارزش معاملاتی این املاک -که تا حد زیادی کمتر از ارزش واقعی آنها است- محاسبه می‌گردد. اما برای املاک تجاری و اداری، قیمت محاسبه شده بر اساس قیمت واقعی ملک است.

مالیات بر ارث چگونه پرداخت یا مطالبه می‌شود؟

دومین پرسش مهمی که در این حیطه وجود دارد، پرسش فوق است. در مورد این مالیات نیز مانند سایر پروسه‌های مالیاتی مشابه، باید وارثان ، اظهارنامه مالیاتی خود را تنظیم و تسلیم سازمان امور مالیاتی کنند. پس از تسلیم اظهارنامه و صحت‌سنجی آن بسته به نوع مال، سازمان امور مالیاتی سررسیدی خاصی را برای پرداخت مالیات تعیین خواهد کرد.

مهلت زمانی برای تسلیم اظهارنامه در این مورد، حداکثر تا 1 سال پس از انحصار وراثت است. نکته مهم اما در این بین، این است که الزام به پرداخت مالیات بر ارث ، از زمانی ایجاد خواهد شد که مال یا اموال به ارث گذاشته شده به انحصار وراث(وارثان) درآید؛ این بدانی معنی است که فرضاً در صورت عدم انتقال سند یک خانه و ماندن آن به نام توفی، دیگر نیازی به پرداخت این نوع مالیات نیست. اما به محض انجام این کار شما مشمول مالیات خواهید شد. از دید قانونگذار، تنها اموالی که به انحصار وراث(وارثان) درآیند، یا به قولی انتقال مالکیت داده شوند شامل مالیات بر ارث خواهند شد.

شرایط معافیت از پرداخت مالیات بر ارث

موارد زیر در قانون جدید مالیت بر ارث مشمول معافیت هستند:

• درآمد بازنشستگی و وظیفه
• پس‌انداز خدمت و مزایای پایان خدمت
• بازخرید خدمت، خسارت اخراج، مرخصی استحقاقی استفاده نشده
• بیمه‌های اجتماعی
• مبالغ پرداخت شده توسط مؤسسات بیمه
• انواع بیمه‌ها
• خسارت فوت و دیه
• اموال وقف شده به موسسات دولتی
• وسایل داخل خانه
• هزینه‌های کفن و دفن
• بدهی‌ها

طبقه اول و دوم وراث خانواده شهدا از پرداخت این نوع مالیت معاف هستند.

جریمه فرار از پرداخت مالیات بر ارث

جریمه پرداخت نکردن مالیات در قانون قدیم و جدید با هم فرق می‌کند. همان‌طور که گفتیم در قانون قدیم وراث باید حداکثر شش ماه پس از فوت، اظهارنامه را تسلیم کنند در غیر این صورت 10 درصد جریمه می‌شوند و اگر باز هم برای پرداخت وجه حاضر نشوند به‌ازای هر ماه تاخیر 2.5 درصد جریمه می‌شوند. بنابراین اگر فردی که متوفی او قبل از سال 95 فوت کرده، تا اکنون انحصار وراثت نداده باشد، در حال حاضر مجبور است مبالغ زیادی از ارث خود را به دولت پرداخت کند.

قانون جدید، کارها را برای وراث خیلی راحت‌تر کرده است. آنها یک سال فرصت دارند که اظهارنامه خود را به مراجع قضایی تسلیم کنند تا بتوانند از معافیت مالیاتی مربوط به کفن و دفن، دیون و واجبات شخص فوت شده بهره ببرند. اما اگر در این زمان مراجعه نکنند، جریمه‌ای متوجه آنها نخواهد بود. بلکه هنگام محاسبه مالیات، معافیت‌های ذکر شده برای آنها در نظر گرفته نمی‌شود. در قانون جدید هر زمانی که وراث بخواهند اموال را بفروشند می‌توانند در همان زمان مالیات آن را پرداخت کنند و نیازی به پرداخت پیش از موعد وجود ندارد.

سخن آخر

مالیات بر ارث، مالیاتی است که بر ماترک متوفی (اموال پس از کسر بدهی‌ها) تعلق می‌گیرد و توسط وراث و بر اساس میزان ارثی که دریافت می‌کنند و نسبتی که با متوفی دارند پرداخت می‌شود. این قانون برای افرادی که قبل از سال 95 فوت شده‌اند و افرادی که بعد از این سال از دنیا رفته‌اند تفاوت دارد. محاسبه آنلاین مالیات بر ارث اگرچه ممکن است، اما به نظر می‌رسد در حال حاضر سایت و مرجعی برای این محاسبه آنلاین وجود ندارد.