مالیات بر ارث چیست؟ نگاهی از دریچه قانون به این مسئله

یکی از انواع مالیات که احتمالاً تابحال چند باری نام آن را شنیده باشید، مالیات بر ارث است. این نوع مالیات که یکی از انواع مالیات بر دارایی است، نه‌تنها در ایران بلکه در جهان توجه خاصی نسبت به آن وجود دارد.

مباحث مربوط به مالیات بر ارث بخاطر برخی پیچیدگی‌های جزئی، معمولاً تا حدی برای عامه جامعه گنگ و نامفهوم است اما با کمی توضیح و تشریح متوجه خواهید شد که درک این موضوع اصلاً کار سختی نیست. هر چند نباید فراموش کرد که قطعاً درک و نگرش افراد متخصص در این حوزه قابل جایگزینی نیست اما قطعاً در سطح رفع نیازها و درک کلیت موضوع به نتیجه خواهید رسید. همین موضوع انگیزه‌ای شد تا در یادداشت پیش رو با نگاهی به مالیات بر ارث از جوانب مختلف، تلاش کنیم تا این مسئله مالیاتی را به نحوی که برای افراد غیر متخصص گره‌گشا بوده و برای افراد متخصص یادآوری باشد تشریح و بررسی کنیم. در صورت نیاز می‌توانید از مشاوره مالیاتی کارشناسان تدبیر حساب استفاده کنید.

مالیات بر ارث چیست؟

مالیات بر ارث یکی از مجموعه مالیات‌های مستقیم است و در قانون مالیات‌های مستقیم، در چندین بند از باب دوم یعنی باب مربوط به مالیات بر دارایی به آن پرداخته شده است. این مبحث یکی از آن دست مباحثی است که پس از اصلاحات قانونی سال 1394 تا حدود زیادی دستخوش تغییر شده و از مجموع 27 ماده قانونی که مربوط به این نوع مالیات بود 14 ماده به کلی حذف شدند؛ این موضوع نشان می‌دهد که اساساً در این دور از اصلاحات، رویکرد قانون‌گذار تا حد زیادی نسبت به این مسئله تغییر کرده است.

ماده 17 و دایره شمولین

در ماده 17 قانون مالیات‌های مستقیم، قانونگذار تلاش می‌کند تا دایره اموالی که شامل مالیات بر ارث می‌شوند را تصریح کند. بر مبنای همین بند موارد زیر شامل بر مالیات مستقیم خواهند شد:

سپرده‌های بانکی و اوراق مشارکت مربوط به متوفی
سهام و سهم‌الشرکه متوفی
امتیازات قانونی و قانون مربوط به متوفی در اموال و حقوق مالی
انواع اموال موتوری، دریایی، هوایی و زمینی در تملک متوفی
املاک متوفی

همچنین در این ماده قانونی، قانونگذار میزان مالیات کسر شده و نحوه کسر مالیات از هر یک را تا حد زیادی برای مخاطبان روشن می‌کند که در ادامه و در بخش مجزایی به این مسئله خواهیم پرداخت.

ماده 18 و طبقه‌بندی وارثان متوفی

در ادامه ماده قانونی مهم دیگری که در این مورد طرح شده است، ماده 18 است. در ماده 18 سه طبقه از وراث(همان ارث‌برندگان) معرفی خواهند شد که به شرح زیر است:

وارثان طبقه سوم که شامل دایی، خاله، عمو، عمه و فرزندان آن‌ها خواهد شد.
وارثان طبقه دوم که شامل پدربزرگ، برادر، خواهر و فرزندان آن‌ها خواهد شد.
وارثان طبقه اول که شامل والدین، همسر، فرزندان و نوه‌ها خواهد شد.

مقصود از طبقه‌بندی وارثان ، تفکیک میزان سهمی است که هر یک باید از مالیات بر ارث بپردازند. به طور مثال فرزند خواهر متوفی، در صورت بهره‌مندی و سهم بردن از میراث برجای مانده از متوفی، وارث طبقه دوم محسوب خواهد شد. در صورتی این موضوع را به روشنی متوجه نشده‌اید توصیه می‌کنیم تا موارد فوق را باری دیگر مطالعه فرمایید.

ماده 24 و معافیت‌ها

ماده مهم بعدی که مطالعه آن به شما در درک ماهیت این نوع مالیات کمک می‌کند، ماده 24 قانون مالیات‌های مستقیم است. در این ماده در ادامه روندی که در مواد 17 و 18 شاهد آن‌ها بودیم، قانونگذار تلاش می‌کند تا با معرفی معافیت‌های مالیات بر ارث ، ماهیت آن را بیشتر روشن کند. به بیانی دیگر در این بند می‌توان متوجه شد که کدام یک از اموال شامل بر این مالیات خواهد شد. لیست این اموال به شرح زیر است:

تمام حقوق و دارایی‌هایی که در قالب بیمه عمر، مستمری بازنشستگی یا مزایای پایان خدمت، شامل مالیات بر ارث نشده و وارثان متوفی در برابر دریافت آن‌ها مکلف به پرداخت این نوع از مالیات نیستند.
تمام اموال و دارایی‌هایی که به اسباب مختلف وقف، نذر یا حبس سازمان‌های دولتی و وزارتخانه‌ها، شهرداری‌ها و بنیادهای انقلابی و فرهنگی دارای معافیت از سوی رهبری شوند، شامل مالیات بر ارث نمی‌شوند.
اثاث‌البیت محل سکونت متوفی شامل مالیات بر ارث نخواهد شد. اثاث‌البیت به بیانی ساده و سطحی به معنی وسایلی از منزل است که وسیله گذران زندگی زوجین(شوهر و همسر) باشند.

حال با اتکا بر مواد قانونی طرح شده و کمک گرفتن از سایر مواد قانونی مندرج در مورد این مبحث می‌توان به مجموعه پرسش‌های زیر به شکل مقتضی پاسخ داد. همچنین می‌توانید از مشاوران مالی که در این زمینه فعالیت می‌کنند، مشورت بگیرید.

مالیات بر ارث چگونه محاسبه می‌شود؟

این مهم‌ترین پرسشی است که احتمالاً تا بدین جای متن در صدد یافتن پاسخ قطعی برای آن بوده‌اید. قانونگذار با طبقه‌بندی وارثان تلاش کرده تا برای هر طبقه میزان مختلفی از مالیات را برای انواع مختلفی از ارث تعریف کند. پس دو فاکتور در تعیین میزان مالیات مؤثر است: نوع مالی که به ارث گذاشته شده و نسبتی که وارث با متوفی دارد.

مالیات بر میراثی که در قالب سپرده‌های بانکی هستند برای وارثان طبقه اول 3 درصد، وارثان طبقه دوم 6 درصد و وارثان طبقه سوم 12 درصد کل مال به ارث گذاشته شده است.
مالیات بر سهام و سهم‌الشرکه برای وارثان طبقه اول 6 درصد، طبقه دوم 12 درصد و برای وارثان طبقه سوم معادل 24 درصد محاسبه خواهد شد.
مالیات بر ارث‌ای که در قالب اموال موتوری زمینی، هوایی یا دریایی باشد برای وارثان طبقه اول 2 درصد، برای طبقه دوم 4 درصد و برای طبقه سوم 8 درصد محاسبه خواهد شد.
مالیات بر ارث سهم‌های داخل بورس برای طبقه اول 0.5 درصد، طبقه دوم وارثان 1 درصد و طبقه سوم 2 درصد محاسبه می‌شود.
مالیات بر ارث سهم‌های خارجی بورس نیز برای طبقه اول وارثان 6 درصد، طبقه دوم 12 درصد و طبقه سوم 24 درصد در نظر گرفته می‌شود.
در مورد مالیات بر در مورد مالیات بر ارث ملک متوفی برای طبقه اول وارثان ، 7.5 درصد کل مال، برای طبقه دوم 15 درصد کل مال و برای طبقه سوم 30 درصد کل مال شامل این مالیات شده و باید پرداخت شود.

همچنین در نهایت باید خاطر نشان کرد که برای اموال و دارایی‌هایی که شامل هیچ یک از موارد فوق نبوده و توسط متوفی به ارث گذاشته شوند، برای طبقه اول 10 درصد مالیات، برای طبقه دوم 20 درصد مالیات و برای طبقه سوم 40 درصد کل مال در نظر گرفته شده است.

پیشنهاد مطالعه: مقاله “مالیات بر درآمد” تدبیر حساب را از دست ندهید!

مالیات بر ارث چگونه پرداخت یا مطالبه می‌شود؟

دومین پرسش مهمی که در این حیطه وجود دارد، پرسش فوق است. در مورد این مالیات نیز مانند سایر پروسه‌های مالیاتی مشابه، باید وارثان ، اظهارنامه مالیاتی خود را تنظیم و تسلیم سازمان امور مالیاتی کنند. پس از تسلیم اظهارنامه و صحت‌سنجی آن بسته به نوع مال، سازمان امور مالیاتی سررسیدی خاصی را برای پرداخت مالیات تعیین خواهد کرد.

مهلت زمانی برای تسلیم اظهارنامه در این مورد، حداکثر تا 1 سال پس از انحصار وراثت است. نکته مهم اما در این بین، این است که الزام به پرداخت مالیات بر ارث ، از زمانی ایجاد خواهد شد که مال یا اموال به ارث گذاشته شده به انحصار وراث(وارثان) درآید؛ این بدانی معنی است که فرضاً در صورت عدم انتقال سند یک خانه و ماندن آن به نام توفی، دیگر نیازی به پرداخت این نوع مالیات نیست. اما به محض انجام این کار شما مشمول مالیات خواهید شد. از دید قانونگذار، تنها اموالی که به انحصار وراث(وارثان) درآیند، یا به قولی انتقال مالکیت داده شوند شامل مالیات بر ارث خواهند شد.